Walter Spies

Walter Spies werd op 15 september 1895 geboren in Moskou, waar zijn vader, Leon Spies, consul voor Duitsland was. Walters moeder Martha von Mohl kwam uit een voorname familie van kunstenaars, wetenschappers en hoge ambtenaren. Walter groeide op in een kunstzinnig en muzikaal gezin en had veel talent voor pianospelen en tekenen. Ook hield hij erg van dieren en de natuur; in die tijd tekende hij vrijwel alleen dieren. Op zijn vijftiende werd Walter naar school in Duitsland gestuurd, waar hij in aanraking kwam met moderne kunst. Dat inspireerde hem om abstracte kunst te maken. Toen Walter in de zomer van 1914 terug was bij zijn ouders in Rusland, brak de Eerste Wereldoorlog uit en kon hij niet meer weg. Toen hij in 1915 oud genoeg was voor militaire dienst, werd Walter geïnterneerd vanwege zijn Duitse nationaliteit. In zijn geïnterneerdenkamp in de Oeral had hij echter veel vrijheid en hij trok in bij een lokale Tartarese familie. Hij leerde hun taal en musiceerde met veel enthousiasme mee met de bevolking. Zijn schilderstijl veranderde: hoewel hij nog steeds geïnspireerd werd door abstracte kunst, schilderde hij daarna vooral landschappen.

Na de oorlog vestigde Spies zich in Duitsland. Hij werd deel van een groep kunstenaars en verdiende goed met het geven van danslessen. Zijn schilderijen werden geëxposeerd en maakten indruk. Maar Walter kon moeilijk aarden in Duitsland en hij wilde weg uit Europa. In 1923 liet hij zijn leven in Duitsland achter zich en reisde naar Java. In Yogyakarta kreeg hij snel een bekende naam als pianist en werd hij aangesteld als hofkapelmeester van de sultan van Yogyakarta. Walter was zeer onder de indruk van de muziek en dans van het hof van de Sultan en ontwierp een notensysteem om gamelanmuziek mee vast te leggen. De schoonheid van Java en de Javanen bevielen hem zeer en beiden legde hij vast in schilderijen. Er bleek echter een nog mooiere plek te zijn: Bali. Daar vestigde Walter zich in 1927. Net als op Java dompelde hij zich op Bali onder in de lokale zang en dans. Maar bovenal schilderde hij op Bali de prachtige landschappen die hij zag. Hij werd een befaamd schilder en was beroemd en geliefd onder Balinese kunstenaars. Ook was hij zeer gastvrij en behulpzaam voor Europese toeristen, zodat hij zelf een soort toeristische attractie werd. Hij ontving een groot aantal buitenlandse beroemdheden, zoals de Amerikaanse filmster Charlie Chaplin.

In 1938 veranderde alles voor Walter. In het kader van een grote actie tegen homoseksuelen belandde hij in de gevangenis wegens seksuele handelingen met mannen onder de 21 jaar. Op Bali werden zulke relaties als normaal gezien, maar voor de koloniale autoriteiten waren ze een doorn in het oog. Walter bleef optimistisch: in de gevangenis kon hij eindelijk ongestoord aan zijn schilderijen werken. In de gevangenis schilderde hij onder meer Het landschap en zijn kinderen, volgens velen zijn meesterwerk.

Halverwege 1939 werd Walter vrijgelaten, maar hij kon niet lang van zijn vrijheid genieten. Toen Duitsland op 10 mei 1940 Nederland binnenviel, werd hij net als de meeste Duitse en Oostenrijkse staatsburgers geïnterneerd. Walter belandde eerst in een oud fort in Ngawi en werd in augustus 1940 overgeplaatst naar Lawé-Sigalagala, in Noord-Sumatra. Vanuit het kamp onderhield Walter intensieve communicatie met zijn vrienden, die hem schildermaterialen en muziekboeken toestuurden. Hij musiceerde met andere geïnterneerden, en schilderde en tekende veel. Maar hij verveelde zich ook en klaagde dat ‘tusschen al de honderden van menschen, (…) er maar twee en half [zijn] met die een gesprek of gedachtenwisseling mogelijk is.’ Dat verbeterde nadat hij naar een ander blok werd overgeplaatst; daar werd veel muziek gemaakt en er werden wetenschappelijke lezingen gehouden. Op 19 januari 1942 kwam Walter om tijdens de ramp met de Van Imhoff. De schilderijen van Walter Spies worden nog altijd zeer gewaardeerd vanwege hun unieke mengeling van Europese, Euro-Aziatische en Balinese technieken en thema’s, en van droom en werkelijkheid.

door Pieter van Strien

Gebruikte bronnen:

Hans Rhodius en John Darling, Walter Spies and Balinese Art (Zutphen 1980).

Hans Rhodius, Walter Spies: Schönheit und Reichtum des Lebens (Den Haag 1964).

Leo Ross, ‘Apa boleh boewat? Wat kun je er aan doen? Briefkaarten van Walter Spies’, Indische letteren, 15:1 (2000) 6-24.

Michael Schindhelm, Walter Spies: ein exotisches Leben (München 2018).

Dit portret is samengesteld op basis van openbaar toegankelijke wetenschappelijke bronnen. Mochten nazaten of anderen dit lezen en aanpassingen of toevoegingen hebben, gelieve contact op te nemen via info@van-imhoff.com.